Sơ đồ tư duy là phương pháp, kỹ năng học tập khoa học đang được áp dụng rộng rãi hiện nay. Tuy vậy, để có thể vẽ được một sơ đồ tư duy đúng chuẩn, dễ nhìn, dễ hiểu thì không phải ai cũng biết cách. Bài viết sau đây sẽ hướng dẫn các bạn thực hiện được điều đó.
1. Sơ đồ tư duy là gì?
Sơ đồ tư duy hay còn gọi là Mind Map là phương pháp sắp xếp và trình bày thông tin một cách trực quan nhằm phát huy khả năng ghi nhận hình ảnh của não bộ.
Sơ đồ này là một kĩ thuật để nâng cao hiệu quả ghi chép bằng cách giản lược và tóm gọn ý chính, thường được thể hiện qua từ khóa.
Tổng thể của vấn đề được khoanh vùng hay đánh dấu dưới dạng hình khối trong đó các đối tượng khác thì liên hệ với nhau bằng các đường nối.
Bên cạnh yếu tố hình ảnh và từ khóa thì Mind Map còn được tô điểm thêm bởi màu sắc sinh động để dễ phân biệt các nhóm thông tin.
So với cách dùng chữ viết để miêu tả toàn bộ một đối tượng theo một chiều biểu thị thì sơ đồ tư duy còn chỉ ra được sự quan hệ, bổ sung và liên hệ giữa các đối tượng bên trong một chủ đề lớn.
Với các cách thức này, các dữ liệu được ghi nhớ và nhìn nhận dễ dàng, nhanh chóng hơn.
2. Cách vẽ Mind Map
2.1. Xác định từ khóa
Theo cách hiểu về sơ đồ tư duy thì nó được hình thành bởi các từ khóa.
Chỉ với một số từ khóa trọng tâm là bạn đã có thể nắm bắt được tất cả nội dung mà mình muốn ghi nhớ.
Theo như cách học truyền thống được áp dụng khi còn học sinh, để có thể học thuộc một đoạn văn thì bạn thường đọc đi đọc lại nhiều lần để có thể đọc lại nó một cách làu làu.
Tuy vậy nếu bạn để ý kỹ thì bất kỳ một đoạn văn logic nào cũng có các ý chính thường nằm ở đầu đoạn và sau đó được triển khai thành các ý phụ khác ở phía sau.
Do đó, bạn thực ra chỉ cần giữ lại cho mình những từ khóa chính, thường là danh từ, động từ hoặc tính từ để bỏ vào mind map, chứ không phải là cả một câu dài theo đúng chuẩn ngữ pháp.
Chính điều này sẽ giúp bạn nhanh chóng ghi nhớ cũng như liệt kê đầy đủ những đối tượng đang được đề cập mà không lo bỏ sót.
Sau đó dựa vào những bước hoàn thiện sơ đồ tư duy tiếp theo để có thể tự diễn giải những từ khóa đó theo ý hiểu của mình.
2.2. Vẽ chủ đề ở trung tâm
Bạn nên sử dụng một tờ giấy trắng nằm ngang, không có ô ly để có thể tự do triển khai nội dung theo ý mình, không bị gò bó vào các đường kẻ có sẵn.
Chủ đề chính được thể hiện bằng từ khóa sẽ được vẽ ra ở chính giữa của tờ giấy. Từ đó làm cơ sở để phát triển các ý xung quanh.
Chẳng hạn như bạn đang cần ghi nhớ các thông tin về chủ đề cách vẽ mind map thì từ khóa bạn cần thể hiện đầu tiên đó chính là ‘‘sơ đồ tư duy’’.
Để làm nổi bật chủ đề chính, bạn nên vẽ nó với kích thước to hơn cùng những hình khối đánh dấu dễ nhận diện và màu sắc rực rỡ.
2.3. Thêm nhánh vào Mind Map
Xuất phát từ chủ đề trung tâm, bạn vẽ thêm các nhánh con theo hướng góc chéo để các nhánh con nhỏ hơn có thể được dễ dàng thêm vào sau đó, tận dụng tối đa không gian.
Đây cũng là một trong những ưu điểm của Mind Map khi bạn không bị hạn chế trong việc thêm các nhánh mới.
Tiếp tục ví dụ nói trên, để vẽ được mind map thì cần phải thực hiện nhiều bước nhỏ như xác định từ khóa, vẽ nhánh con, kết hợp các yếu tố màu sắc, hình ảnh,…
Mỗi bước nhỏ như vậy lại có thêm các nhánh nhỏ hơn nữa để diễn giải thông tin.
Như vậy từ từ khóa mind map ban đầu, ta có thêm các nhánh con được gắn nhãn ‘‘từ khóa’’, ‘‘nhánh con’’, ‘ ‘‘màu sắc’’, ‘‘hình ảnh’’,…
Bạn có thể gắn nhãn bằng các từ khóa xác định ban đầu ngay trên phía trên của nhánh hoặc đóng khung nhãn ở phía cuối nhánh như cách làm với từ khóa đầu tiên.
Bên cạnh đó, việc sử dụng các nhánh cong cho Mind Map của bạn sẽ làm tăng thêm yếu tố mềm mại thay vì chỉ dùng những đường thẳng nhàm chán.
Một yếu tố khác giúp tăng thêm phần trực quan cho mind map của bạn đó là lưu ý độ dày, mỏng của các nhánh.
Đối với các nhánh chính xuất phát từ ý chính ban đầu, bạn nên sử dụng những đường vẽ dày.
Còn đối với các nhánh phụ nhỏ hơn thì dùng đường mảnh hơn.
Chính độ dày mỏng của các nhánh sẽ giúp sơ đồ tư duy của bạn thể hiện rõ được tính phân cấp giữa các đối tượng.
2.4. Kết hợp màu sắc và hình ảnh
Khi còn bé, trước khi bắt đầu biết đọc chữ thì màu sắc và hình ảnh thường được trẻ nhận diện trước tiên.
Do đó, một mind map hiệu quả là một sơ đồ kết hợp được nhiều yếu tố kích thích trí não là màu sắc và hình ảnh.
Bạn có thể áp dụng màu sắc riêng biệt cho từng nhánh con khác nhau để tính phân loại của các chủ đề rõ ràng hơn.
Ví dụ, bạn có thể dùng màu đỏ để nói về những nội dung cần được đặc biệt lưu ý, dùng màu đen để thể hiện những nội dung mang ý nghĩa tiêu cực hay màu xanh để ghi chú lại những điều hay ho bổ ích.
Ngoài ra, thay vì dùng từ khóa thì bạn có thể dùng hình ảnh đơn giản để thể hiện từ khóa đó.
Vẽ hình ảnh có thể mất thời gian hơn đôi chút so với việc ghi chữ thông thường nhưng nó sẽ giúp bạn nhớ lâu hơn vì đòi hỏi nhiều sự tưởng tượng hơn.
2.5. Các quy tắc vẽ sơ đồ tư duy
Để việc trình bày và ghi chép bằng mind map đạt hiệu quả cao nhất trong mọi tình huống, bạn cần tuân thủ một số quy tắc sau.
2.5.1. Làm liên tục
Đừng dừng lại suy nghĩ quá lâu mà hãy thực hiện liên tục.
Mục đích chính của sơ đồ tư duy là để ghi nhớ, thể hiện được sự cô đọng. Bạn hiểu được gì là phải ghi ra liền, nếu chần chừ thì có nghĩa là ngay chính bạn cũng chưa nắm rõ được vấn đề.
Việc dừng lại để suy nghĩ chỉ về một vấn đề nào đó sẽ làm rối loạn dòng thời gian của bạn cho những việc cần làm phía sau.
Do đó cần duy trì một nhịp độ thực hiện đều đặn để các ý khi triển khai thể hiện được sự liên tục và liên kết với các ý trước.
2.5.2. Không cần tẩy xóa
Một mind map mà quá nắn nót và chỉnh chu thì không còn là mind map nữa rồi.
Bởi lẽ nếu bạn dành ra quá nhiều thời gian để trau chuốt từng con chữ cho đúng cho đẹp thì sẽ không đáp ứng được yêu cầu về thời gian hạn hẹp khi phải nhanh chóng lên thuyết trình hay ghi nhớ thông tin buổi họp.
Nếu ghi sai thì chỉ cần gạch bỏ rồi làm nổi bật ý thay thế là được.
Việc lưu lại những cái sai như vậy sẽ là minh chứng nhắc nhở bạn không mắc sai lầm nữa.
2.5.3. Viết tất cả những gì mình nghĩ
Tương tự như việc viết sai, những ý tưởng cho dù có ngớ ngẩn, ngu ngốc đến đâu đi chăng nữa vẫn là một nguồn tham khảo quý báu.
Hãy thoải mái thể hiện những gì bạn nghĩ lên sơ đồ tư duy, chỉ cần trình bày chúng một cách logic và chặt chẽ với những ý tưởng khác là đã thành công rồi.
3. Các loại sơ đồ tuy duy thông dụng
Ngoài cách vẽ mind map cơ bản có thể áp dụng cho tất cả trường hợp thì cũng có một số loại sơ đồ đặc thù khác cũng hữu ích không kém nếu bạn muốn đi ngay vào trọng tâm.
3.1. Sơ đồ tư duy vòng tròn
Sơ đồ vòng tròn dùng để brainstorm ý tưởng về một chủ đề mà chúng ta đã biết.
Sơ đồ tư duy vòng tròn bao gồm một vòng tròn nhỏ bên trong được bao bởi một vòng tròn lớn bên ngoài.
Vòng tròn bên trong là chủ đề trung tâm, xung quanh nó là vòng tròn lớn là nơi diễn đạt dòng chảy ý tưởng tương ứng.
Ví dụ khi đề cập đến chủ đề các loại sơ đồ, thì cụm từ sơ đồ tư duy sẽ nằm bên trong vòng tròn nhỏ, xung quanh nó là từ khóa các loại mind map tư duy.
Chúng đi theo một mạch nội dung nói về các loại mind map, bổ sung và hoàn thiện hơn cho chủ đề, chứ không mang tính phân loại.
Mind map hình tròn rất thích hợp cho brainstorm ý tưởng sơ khai khi bạn có thể thoải mái liệt kê những cụm từ xuất hiện trong đầu mình.
3.2. Sơ đồ tư duy bong bóng
Mục đích của mind map bong bóng là xác định các đối tượng liên quan đến chủ thể chính.
Ở mind map này, vòng tròn trung tâm xuất hiện với các vòng tròn hoặc bong bóng khác bao quanh.
Sự khác biệt giữa mô hình bong bóng và mô hình vòng tròn là ở sự phân cụm.
Ví dụ bong bóng trung tâm là từ khóa động vật thì các bong bóng nhỏ xung quanh sẽ lần lượt có tên là giáp sát, gia cầm, côn trùng,…
3.3. Sơ đồ tư duy bong bóng kép
Sơ đồ tư duy thứ ba là sự kết hợp của hai bản đồ bong bóng trong một sơ đồ và được gọi là bong bóng kép, hay thường được gọi là biểu đồ Venn.
Sơ đồ bong bóng kép là một bản đồ chỉ ra sự khác nhau và giống nhau giữa 2 chủ đề.
Trung tâm của mỗi vòng tròn là 2 chủ đề chính
Điểm giao nhau giữa các bong bóng chính là các đặc điểm tương đồng của hai chủ thể.
Các bong bóng còn lại, hướng về hai bên là các bong bóng chỉ ra sự khác biệt của mỗi vòng tròn trung tâm.
Sơ đồ tư duy bong bóng kép rất có ích khi bạn cần đưa ra quyết định nếu phân vân giữa hai giải pháp.
Các điểm bong bóng giao nhau chỉ ra sự tương đồng nên bạn không cần phải suy xét các yếu tố đó nữa.
Cái bạn cần cân nhắc và quan tâm là suy xét các điểm còn lại để thấy được sự khác biệt của từng lựa chọn.
3.4. Sơ đồ tư duy hình cây
Nếu bạn muốn sử dụng sơ đồ tư duy cho việc phân loại và sắp xếp thông tin thì sơ đồ hình cây có thể giúp ích rất nhiều.
Về mặt trực quan, bản đồ cây giống như một cái cây thật với nhiều nhánh.
Phần trên cùng là tiêu đề hoặc chủ đề chính, bên dưới là các chủ đề phụ.
Bên dưới các chủ đề phụ là các thông tin liên quan, chi tiết hơn và chúng được liệt kê thẳng hàng, tạo thành danh sách dài.
Một ứng dụng thực tế của việc sử dụng sơ đồ hình cây là sơ đồ cơ cấu tổ chức của một công ty.
Người đứng đầu, ví dụ như chủ tịch nằm ở đầu và mỗi phòng ban là một chủ đề phụ bên dưới, tiếp theo là đến các chức vụ quản lý nhỏ hơn của từng phòng ban.
3.5. Sơ đồ tư duy luồng
Sơ đồ tư duy luồng là biểu diễn trực quan về quá trình, tiến trình hoặc tổ hợp các hướng dẫn để hoàn thiện một công việc cụ thể.
Tên chủ đề chính được ghi bên ngoài sơ đồ tư duy.
Sau đó, các hình chữ nhật được kết nối tạo thành các bước trong tiến trình hoặc quá trình giải thích của bản đồ.
Một số hình chữ nhật cũng có thể được thêm vào bên dưới để mô tả bước đó.
Công thức nấu ăn cùng thường được trực quan hóa bằng sơ đồ tư duy luồng.
Bắt đầu từ đầu với các thành phần, sau đó là quá trình từng bước của công thức cho tới hoàn thiện và điền vào mỗi hình chữ nhật liên tiếp nhau.
Sơ đồ tư duy nếu biết cách thực hiện sẽ giúp bạn tiếp thu nhanh chóng khối lượng kiến thức đồ sộ. Hy vọng sau khi đọc bài viết này, bạn có thể áp dụng ngay với chủ đề chính là mind map nhé.
